رهبران و مردمان حقوق و وظایف متقابل نهج البلاغه خطبه 216
آنچه پیش رو دارید از سخنرانیهای امام علی (ع) در صحرای صفین است.این سخنان سرشار از حکمت و رهنمودهای اجتمایی و سیاسی و حکومتی میباشد و حقوق و وظایف متقابل رهبران و زمامداران را با مردم جامعه مینمایاند.
حقوق اجتمایی:
پس از ستایش پروردگار خداوند سبحان برای من بر شما به جهت سرپرستی حکومت حقی قرار داده و برای شما هم مانند حق من حق تعیین فرموده است پس حق گسترده ترازآن است که وصفش کند ولی به هنگام عمل تنگنایی بی مانند دارد .حق اگر به سود کسی اجرا شود نا گزیر به زیان اونیز روزی به کار رود و چون به زیان کسی اجرا شود روزی به سود او نیز جریان خواهد داشت .اگر بنا باشد حق به سود کسی اجرا شود وزیانی نداشته باشد این مخصوص خدای سبحان است نه دیگر آفریده ها به خاطر قدرت الهی بر بندگان و عدالت او بر تمام موجوداتی که فرمانش بر آنها جاری است لکن خداوند حق خود را بربندگان اطاعت خویش قرار داده و پاداش آن را دو چندان کرده است از روی بخشندگی و گشایشی که خواسته به بندگان عطا فرماید.
حقوق متقابل رهبری ومردم:
پس خدای سبحان برخی از حقوق خود را برای بعضی از مردم واجب کرد وآن حقوق را در برابرهم گذاشت که برخی از حقوق برخی دیگر را واجب گرداند وحقی بر کسی واجب نمیشود مگر هم مانند آن را انجام دهد .ودر میان حقوق الهی بزرگترین حق حق رهبر بر مردم وحق مردم بر رهبر است، حق واجبی که خدای سبحان برهر دو گروه لازم شمرد وآن را عامل پایداری پیوند ملت ورهبر و عزت دین قرار داده.پس رعیت اصلاح نمی شود جز آن زمامداران اصلاح گردند و زمامداران اصلاح نمی شوند جز با درستکاری رعیت .
وآنگاه که مردم حق رهبری را ادا کنند و زمامدار حق مردم را بپردازد حق در آن جامعه عزت یابد وراههای دین پدیدار ونشانه های عدالت برقرار و سنت پیامبر (ص) پایدار گردد پس روزگار اصلاح شود ومردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مایوس می گردد.
اما اگر مردم بر حکومت چیره شوند یا زمامدار بر رعیت ستم کند وحدت کلمه از بین می رود نشانه های ستم آشکار ونیرگ بازی در دین فراوان میگردد وراه گسترده سنت پیامبر (ص) متروک، هوا پرستی فراوان، احکام دین تعطیل وبیماری های دل فراوان شود .
مردم از اینکه حق بزرگی فراموش میشود یا باطل خطرناکی در جامعه رواج میابد احساس نگرانی نمی کنند .پس در آن زمان نیکان خوار وبدان قدرتمند می شوند و کیفر الهی بر بندگان بزرگ و درد ناک خواهد بود ...
روابط سالم و متقابل رهبر و مردم:
مردم،از پست ترین حالات زمامداران در نزد صالحان این است که گمان برند آنها دوست دار ستایش اند و کشورداری آنان بر تکبر و خود پسندی استوار باشد،و خوش ندارم در خاطر شما بگذرد که من ستایش را دوست دارم و خواهان شنیدن آن هستم.
سپاس خداوند را که چنین نبودم و اگر ستایش را دوست میداشتم آن را رها میکردم به خاطر فروتنی در پیشگاه خدای سبحان و بزرگی و بزرگواری که تنها خدا سزاوار آن است.گاهی مردم ستودن افرادی را برای کار و تلاش روا میدانند.اما من از شما می خواهم که مرا با سخنان زیبای خود مستایید تا از عهده وظایفی که نسبت به خدا و شما دارم برایم و حقوقی که مانده است بپردازم و واجباتی که بر عهده من است و باید انجام گیرد ادا کنم.پس با من چنان که با پادشاهان سرکش سخن میگویید حرف نزنید و چنانکه از آدم های خشمگین کناره میگیرند دوری نجویید و با ظاهر سازی با من رفتار نکنید و گمان مبرید اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید یا در پی بزرگ نشان دادن خویشم زیرا کسی که شنیدن حق یا عرضه شدن عدالت بر او مشکل باشد عمل کردن به آن برای او دشوارتر خواهد بود.
پس از گفتن حق یا مشورت در عدالت خود داری نکنید زیرا خود را برتر از آنکه اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمیدانم مگر آنکه خداوند مرا حفظ فرماید.پس همانا من و شما بندگان و مملوک پروردگاریم که جز او پروردگاری نیست.
